Kunstenaars en kunstschilders, hun blijvende invloed op de historie van Katwijk

Een herinnering uit mijn jeugd

Misschien leuk om te vertellen hoe ik dit schilderij eigenlijk “onbewust” koos. In een eerdere blog, Mijn opa en oma zijn niet meer, schreef ik al hoe vaak ik vroeger bij mijn opa en oma logeerde. Toen de behanger klaar was, stuurde ik vol trots een foto naar hen met de vraag: “Vinden jullie dit een mooi schilderij?” Mijn opa reageerde direct: “Herinner je dit niet?” Tot mijn verbazing moest ik nee antwoorden. Het schilderij hing namelijk in kleine uitvoering al meer dan 35 jaar in hun huis. Blijkbaar was mijn keuze toch niet helemaal onbewust.

Sinds de opening van de toonzaal trekt het schilderij veel aandacht. Bijna iedere klant noemt het prachtig. Ik vertel altijd wie de schilder is en hoe het werk heet. Sommigen herkennen het direct en vertelden ons dat Israëls ook in Katwijk aan Zee heeft geschilderd. Dat maakte mij nog blijer met mijn keuze: het juiste behang op de juiste plek.

Katwijk als kunstenaarsdorp

Na wat onderzoek ontdekte ik dat Jozef Israëls niet de enige kunstenaar was die in Katwijk aan Zee heeft gewerkt. Al meer dan 150 jaar staat Katwijk bekend als kunstenaarsdorp. Schilders kwamen van heinde en verre om vissers, het strandleven en de duinen vast te leggen. Wereldwijd hangen hun werken in musea.

Zelfs al in de 17e eeuw bezocht de Leidse schilder Jan van Goyen Katwijk. Hij schetste hier kusttaferelen en werkte ze later in zijn atelier uit. In die tijd moest een kunstenaar zijn verf nog zelf maken: pigmenten werden fijngestampt en gemengd met olie tot de juiste kleur en dikte ontstond. Dat was een tijdrovend en precies werkje. Pigmenten kwamen uit natuurlijke materialen, zoals het dure ultramarijn uit Lapis Lazuli, groen uit Malachiet en rood en geel uit aarde en krijt. Tegenwoordig kopen wij verf eenvoudig in de winkel, maar voor Van Goyen was het een ambacht op zich.

Van Goyen is onder andere bekend van Gezicht op Leiden (Museum De Lakenhal) en van Strandgezicht met visverkopers te Katwijk uit 1641, dat in het Katwijks Museum te zien is.

Nieuwe generaties schilders

Vanaf 1873 groeide Katwijk uit tot een echt kunstenaarsdorp. Twee Nederlandse schilders, Frederik Hendrik Kaemmerer en David Adolphe Constant Artz, kwamen dat jaar in Katwijk wonen, in logement De Zwaan bij de Witte Kerk.

• Kaemmerer schilderde strandgezichten en ontwikkelde zich in Katwijk tot een impressionistische schilder. De gedetailleerde jurken uit zijn eerdere werk maakten plaats voor losse penseelstreken van zand, lucht en wolken. Hij overleed in 1902 in Parijs. Zijn werk hangt tegenwoordig in musea over de hele wereld.

• Artz legde zich toe op Katwijkers in klederdracht, vissers en het dagelijkse leven. Rond 1880 kwamen zijn schilderijen in bezit van Theo van Gogh, de broer van Vincent. Zijn werk is te zien in onder meer het Rijksmuseum en het Katwijks Museum. Hij overleed in 1890.

Hun aanwezigheid trok nog meer kunstenaars naar Katwijk. Tussen 1873 en 1914 groeide het dorp uit tot het op een na grootste kunstenaarsdorp van Europa. Ongeveer 1.200 kunstenaars werkten er en er verrezen talloze ateliers en huizen.

Jan Toorop

Johannes Theodorus (Jan) Toorop (1858–1928) was een van de belangrijkste Nederlandse kunstenaars van 1880 tot 1910. Hij begon impressionistisch, maar ontwikkelde zich later tot symbolist. Bekend is zijn Jugendstil-lithografie voor Delftsche Slaolie (1894).

Toorop woonde tussen 1890–1892 en 1899–1904 in Katwijk aan Zee, waar hij onder meer De Zee schilderde (nu in het Rijksmuseum). In 1891 werd hier zijn dochter Charley geboren, die later zelf een bekend kunstenares werd.

Een bijzonder detail: het standbeeld van Toorop dat in Scheveningen staat, is in het atelier van Keuzenkamp gemaakt met medewerking van onze beeldhouwers.

Op de foto (inzet) zoon Justin Haasnoot van blog schrijfster Elkie Haasnoot, met een nagetekende versie van het zelfportret van Toorop.

Max Liebermann

De Duitse kunstenaar Max Liebermann (1847–1935) kwam via zijn vriend Jozef Israëls naar Katwijk. Israëls liet hem kennismaken met nieuwe onderwerpen en stijlen. Liebermann groeide uit tot een van de belangrijkste Duitse impressionisten.

Een van zijn bekendste werken, Die Netzflickerinnen, toont Katwijkse vrouwen die netten repareren. Het schilderij hangt in de Kunsthalle Hamburg, maar ook in het Kunstmuseum Den Haag zijn werken van hem te zien.

B.J. Blommers

Bernardus Johannes (Bernard) Blommers (1845–1914) was leerling van Jozef Israëls en Jacob Maris. Hij schilderde veel in Scheveningen, tot de aanleg van de haven in 1894 het karakter van de kust veranderde. Daarna verhuisde hij naar Katwijk en kreeg hij veel bekendheid.

In 1881 werkte hij mee aan het beroemde Panorama Mesdag. Zijn werk was eind 2023 nog uitgebreid te zien in een tentoonstelling in het Katwijks Museum.

Willy Sluiter

Jan Willem (Willy) Sluiter (1873–1949) woonde vanaf 1901 enkele jaren in Katwijk. Hij werd bekend door zijn prenten, maar schilderde ook alles wat met het strandleven te maken had: bomschuiten, badkoetsen en vissersvrouwen. In 1908 stond hij aan de wieg van de Kunstvereeniging Katwijk, die zomerse verkooptentoonstellingen organiseerde.

Zijn werk werd in 1999 tentoongesteld in het Dordrechts Museum. Een schilderij uit de familiecollectie kwam recent op de markt; hopelijk vindt het ooit zijn weg naar het Katwijks Museum.

Tjeerd Bottema

Tjeerd Bottema (1884–1978) werd geboren in Friesland en kreeg landelijke bekendheid met zijn reclame-ontwerpen, zoals de beroemde RVS-illustratie met man, vrouw, hond en paraplu. In 1907 won hij de Prix de Rome en reisde door Europa en Noord-Afrika.

Na een vakantie in Katwijk besloot hij zich er definitief te vestigen. Het strandleven en de visserij inspireerden hem. Zijn nalatenschap liet hij na aan het Genootschap Oud Katwijk en het Katwijks Museum, dat een permanente Bottema-kamer inrichtte.

Onlangs restaureerden mijn collega’s van Keuzenkamp & Marcelis zijn grafmonument op begraafplaats Duinrust in Katwijk. In 2028, vijftig jaar na zijn overlijden, krijgt hij hopelijk een Bottema-jaar met extra aandacht voor zijn werk.

Deze blog (en de eerdere blogs) zijn  geschreven door Elkie Haasnoot, hier op de foto met echtgenoot Keesjan. Beiden zijn eigenaar van het familiebedrijf Keuzenkamp & Marcelis Gedenktekens sinds 1890 en weten dus uit eigen ervaring hoe het is om een dierbare te verliezen. 

Ervaring leert dat een gedenkteken op een bijzondere plek om – iemand die ontvallen is – te kunnen bezoeken zeer waardevol is. Het kan zijn dat je het grafmonument van een overleden geliefde of vriend(in) regelmatig bezoekt.. of wellicht zo nu en dan. Desalniettemin is het vaak de wens om het netjes en mooi te houden.  Elkie en Keesjan kunnen u daarbij als geen ander adviseren.