Het is begin december 2025. Terwijl ik dit schrijf, is het bijna een jaar geleden dat mijn opa overleed (22 december 2024). Van mijn oma hebben wij al eerder, op 6 april 2023, afscheid moeten nemen.
een blog door Elkie Haasnoot-Marcelis
Al bijna een jaar zonder opa en oma
Mijn opa met zijn kleinzoon, mijn zoon, Jayson
Dankbaarheid overheerst
Ik denk terug aan de bijzondere momenten toen mijn opa en oma nog leefden. De nieuwe herinneringen die ik nu maak, kan ik helaas niet meer met hen delen. Omdat mijn opa twintig maanden langer leefde dan mijn oma, heb ik in die laatste periode nog veel lief en leed met hem gedeeld. Mijn band met hem werd daardoor steeds sterker. Opa besprak dingen met mij – zoals zijn medicijngebruik – soms nog eerder dan met mijn vader.
Wanneer ik terugdenk, vraag ik me af: welke momenten roepen de meest bijzondere herinneringen op? En wanneer raakt het gemis me het hardst? Ik kom steeds uit op de dagen die wij met zijn allen deelden: mijn opa en oma, vader en moeder, mijn man, kinderen, mijn zus, zwager en nichtje.
Het gekke is dat dankbaarheid overheerst. Hoe bijzonder is het dat ik mijn oma tot mijn 35ste en mijn opa tot mijn 37ste heb mogen meemaken? Mijn zoons hebben ook van hem genoten: Justin was 10 toen opa overleed en Jayson was 4. Vooral Justin heeft hem heel bewust meegemaakt.
"Hoezo?, dat bepaal ik zelf wel. Ik word 100!"
‘Dat bepaal ik zelf wel’
Het zag er lange tijd niet naar uit dat mijn opa en oma zo oud zouden worden. Mijn oma had al twintig jaar Parkinson en mijn opa kreeg in januari 2017 een hartstilstand. Hij werd opgegeven door de artsen; mijn vader en oma kregen zelfs te horen dat opa het niet zou overleven en dat ze de begrafenis moesten voorbereiden.
“Hoezo?” zal opa gedacht hebben, “dat bepaal ik zelf wel. Ik word 100!” Helaas is hij die belofte net niet na kunnen komen.
Een lege plek aan tafel
Wat zijn de momenten waarop ik ze extra mis? Het eerste moment was al twee dagen na opa’s overlijden: de verjaardag van mijn vader. Omdat we het overlijden zagen aankomen, hadden we het etentje dat gepland stond geannuleerd. Opa had zelf nog aangegeven dat hij hoopte Kerst en Oud & Nieuw te halen, maar dat mocht niet zo zijn.
Toch zijn we op mijn vaders verjaardag uit eten gegaan. Verhalen over opa en oma delen met elkaar, met een lach en een traan. Het voelde raar om iets te vieren, zo kort na een overlijden, maar het samenzijn met het gezin was heel waardevol. In het restaurant kregen we toevallig dezelfde tafel als waar we de laatste keer met opa en oma hadden gegeten. Dat voelde goed; hadden ze invloed van boven?
Direct daarna volgde Kerst. Fijn om weer samen te zijn. Mijn man Keesjan, onze zonen Justin en Jayson en mijn nichtje Loïs zorgden voor veel afleiding. Hierdoor ben je niet de hele tijd met je gedachten bij het verdriet, maar bespreek je ook andere dingen.
Drie generaties: mijn opa, met een biertje deze keer, mijn vader en onze zoon Justin.
Proosten op zijn leven
Op 30 december is mijn opa begraven. Samen met mijn vader, zijn zus en haar dochter hebben wij de uitvaart geregeld. Opa wilde vanuit de kerk begraven worden, en daarna met zijn allen naar Rhijnhof in Leiden (zie mijn eerste blog).
Omdat het bijna Oud & Nieuw was, hadden we voor de kleinkinderen sterretjes en voor onszelf mooi siervuurwerk met een flinke knal op het einde. Opa genoot vanuit zijn appartement namelijk altijd enorm van het vuurwerk. Naast het vuurwerk vond ik het een mooi gebaar om opa’s favoriete drank, whisky, te drinken en te proosten op zijn leven. Zijn lievelingsdrank is overigens niet aan mij besteed; jakkiebah!
Mijn trotse opa in museum De Lakenhal in Leiden naast zijn zelfportret
Eerder beschreef ik in de blog ‘Kunstenaars en kunstschilders, hun blijvende invloed op de historie van Katwijk al over diverse schilders en musea. Zo hangt in Museum De Lakenhal aan de Oude Sinkel in Leiden het werk ‘Gezicht op Leiden’ van de Leidse schilder Jan van Goyen.
Leiden staat bekend als kennisstad. Maar dat is niet altijd zo geweest. In de jaren ’50 tot eind jaren ’80 van de vorige eeuw vierde de industrie in Leiden hoogtij. Het was een tijd waarin de mannen van de fabriek als kameraden generatie op generatie hun werk verrichtten. Trots werk, dat veel meer was dan ‘je werk alleen’. De stad telde tientallen fabrieken waar sigaren, meel,
conserveren, brood en textiel vervaardigd werden. Veel van deze karakteristieke gebouwen zijn gesloopt. Er werden vijf voormalig fabrieksarbeiders die met hun handen de stad hebben grootgemaakt geportretteerd. Mijn opa was er één van!
De foto hiernaast maakt mij dus extra trots te weten dat dit prachtige portret van mijn opa ook in dit bijzondere museum heeft gehangen.
Een beladen jaarwisseling
Het wachten tot de begrafenis eindelijk kon plaatsvinden, heb ik als erg intens en beladen ervaren. Het klinkt misschien niet aardig, zo bedoel ik het ook niet, maar je wilt graag waardig afscheid nemen. Vanwege Kerst kon dit echter niet eerder.
Oud en Nieuw voelde heel dubbel, want opa had beloofd dat hij het nieuwe jaar dubbel en dwars zou halen. We hebben samen gegeten met mijn ouders, mijn zusje Silke, nichtje Loïs en zwager Kevin. We hadden weinig behoefte om vrienden en bekenden uit te nodigen; ik wilde het huis niet vol hebben. Uiteindelijk zijn er nog wel buren geweest, wat fijn was voor de afleiding, maar wat waren wij blij toen we de jaarwisseling achter de rug hadden.
Herinneringen aan tafel
Eind januari was mijn zusje jarig; ze werd 30. Weer zo’n moment. Wat was het fijn geweest als opa, maar ook oma, dat nog mee had mogen maken. Op haar verjaardag in 2024 was opa blijven eten. Dat deed hij voor het overlijden van oma eigenlijk nooit. Oma at toen al in ‘Rijn en Vliet’ en opa zat in zijn appartement.
Als we dan met opa zaten te eten, konden we uren met hem praten over zijn geschiedenis en hoe hij dacht over het hier en nu. Daar hebben wij hele fijne en waardevolle herinneringen aan.
Opa en Oma
Een traditie voortzetten
Vrij snel daarna volgde de trouwdag van opa en oma. Zij zijn getrouwd op 4 februari 1959. Ik weet niet beter dan dat dit ieder jaar een heel gezellig, terugkerend moment was met de hele familie. Elk jaar gingen we met het hele gezin brunchen. Dat was altijd één groot feest: eten waar je trek in had en de laatste jaren waren ook de achterkleinkinderen erbij.
We gingen vaak naar Van der Valk in Sassenheim, waar animatie is voor de kinderen en de kids zelf een pizza mogen maken. Nu was dit het eerste jaar zonder opa. Hoe vul je zo’n dag in? Hoe kunnen wij de traditie voortzetten, maar dan op onze eigen manier? Aangezien wij geen heel groot gezin zijn, hebben we besloten er toch samen bij stil te staan. Herinneringen en quotes ophalen van opa en oma. We hebben precies gedaan wat zij ons geleerd hebben: we hebben hun trouwdag – die helaas hun 66ste had moeten zijn – toch gevierd.
Genieten van kostbare momenten
Door het werk dat wij doen in de gedenktekens, weet je dat het leven plotseling kan ophouden. Mijn vader en moeder namen vroeger nooit de tijd om iets te vieren; ze waren altijd aan het werk. Door de geboorte van Justin is dit veranderd en vieren wij verjaardagen nu bewust. Zo zijn we voor de verjaardag van mijn moeder in maart met het hele gezin weggegaan.
Het is zo belangrijk om dingen samen te doen met je familie. Te genieten van de kostbare momenten die je met elkaar hebt en herinneringen te maken en te koesteren.
Opa met Jayson, samen voetballen
Een dansje op de Spice Girls
Ik ben erg dankbaar dat ik mijn opa tot mijn 37e heb mogen meemaken. Wat had ik gehoopt dat hij mijn 40e levensjaar nog zou halen. Mijn opa en oma waren echte gezelligheidsmensen. Het waren mensen uit Noord-Brabant; die zijn wel in voor een feestje, een optreden of een gedicht. Niks was te gek. Ik weet nog goed dat wij voor een brunch van mijn opa en oma zelfs een dansoptreden hebben gedaan. Ja ja, op de Spice Girls, want dat was in die tijd helemaal hip!
Dan komt de 2e verjaardag van mijn oma, jeetje wat gek, nu ook met de naam van opa op de steen, 1 april jarig is en helaas 6 april is overleden.
Want met zulke momenten zorg je dat het graf netjes is. Schoonmaken, verse bloemen je kijkt of de plantjes nog in orde zijn. Want ik heb de afspraak met opa gemaakt dat ik zorg dat het graf er netjes en verzorgt bij staat en elke week loop ik het netjes na. Toen opa nog leefde ging hij op vrijdag naar het graf van oma en kwam hij daarna een bakkie doen in onze winkel aan de Haagse Schouwweg in Leiden. Nu doe ik dat en kijk ik of alles nog tip top in orde is. Uiteraard klets ik dan tegen ze of praat ik dan alleen maar tegen een steen?
Vaak komt er nog een vlinder langs, ons gezin noemt dit de oma Ton vlinder. Ik zorg ik dat het familiegraf in orde is. Opa vond het vreselijk als het graf niet verzorgt zou worden. Na het overlijden van oma, hield ik het samen met opa al netjes bij. Elk seizoen zorgden we voor plantjes, met kerst mocht ik er samen met mijn kinderen en nichtje een feestelijk graf van maken. Lichtjes, kerstballen, kerststukje want mijn oma maakte deze en nu zet haar achterkleinzoon Justin deze traditie voort. Opa vond het geweldig wat ik deed, wilde andere een mening geven over de te druk aangeklede graf (bijvoorbeeld met kerst) of te veel plantjes en andere tierelantijntjes, opa wilde er niks van weten. Hoe het nu is ingericht door Elkie zo is het helemaal perfect en hij luisterde niet naar de mening of opmerkingen van andere.
Met mijn oma, 23-jaar geleden
Feestdagen en mijlpalen
Vlak daarna is Pasen en de paasdagen waren altijd een zeer gezellig familie moment. Dan gingen wij paaseieren zoeken. Eerst mijn zusje Silke en ik. Jeetje wat was dat een feestje, daar verheugde ik me als kind op. Toen oma er nog was ging de traditie bij hen voort, na het overlijden van oma en gelijk kregen wij Pasen, heb ik deze traditie overgenomen. Want ik vond zelf het geweldig, nu zie ik hoe onze kinderen en mijn nichtje hiervan geniet. Ook maakten opa en oma altijd eieren in bechamelsaus, wij proberen deze traditie voort te zetten, maar het smaakte bij opa en oma beter. Ik denk dat wij nog veel moeten oefenen.
In mei is de 5e verjaardag van onze zoon Jayson, het achterkleinkind waar hij enorm van genoot. Hij zag zichzelf in Jayson, ik kreeg een foto van opa toen hij ook zo oud was en verhip wat leken die twee op elkaar Ik besef dat ik hierdoor opa toch nog een beetje bij ons heb. Aangezien ik enorm nieuwsgierig ben, heb ik ook gevraagd of Jayson dezelfde streken uithaalt die opa vroeger uithaalde. De brede glimlach op zijn gezicht sprak boekdelen. Ook ging hij verhalen vertellen over vroeger. Als ik aan deze verhalen terugdenk kan ik daar nog steeds intens van genieten. Jayson is een kleine clown, hoe gekker Jayson deed hoe meer plezier mijn opa had. Waar ik wel eens rode wangen van schaamte van kreeg, lachte mijn opa samen met mijn vader het aller hardst.
Justin, Loïs en Jayson (niet te zien) lopen naar het graf van opa Piet en oma Ton.
… en de speciale dagen
Er zijn veel speciale dagen want in juni is het Vaderdag en zijn eigen verjaardag. De herinneringen aan vooral zijn verjaardag met vaak erg mooi weer, “je krijgt wat je toekomt” zei hij dan. En nu ga je naar het graf, plantjes verzorgen, steen schoonmaken, als dat nodig is, en misschien nog wat zomerplantjes erbij. Ik doe verstandiger dan tijdens zijn begrafenis, “De whisky sla ik deze keer over hoor opa,” Mijn vader had het al gezegd maar ik had nog een fles staan die ik samen met mijn zusje en nichtje heb geopend om te proosten. Maar hij smaakte niet, ergen nog wat een bocht. En opa kon er zo van genieten. Nu ik aan het schrijven ben herinner ik mij dat ik bij deze whisky wel ijsblokjes erin deed. De whisky die hij thuis had staan dronk hij puur. “Jij was niet weg van mijn zoete mixjes, maar ik ben niet weg van jouw Whisky.” Wat mis ik jouw grapjes, jouw humor en jouw grote grijns en wat konden wij open en eerlijke gesprekken hebben. Bij jou en bij oma kon ik altijd mijn verhalen kwijt. Jullie luisterden aandachtig en gaven net als ik altijd een eerlijke mening. Hetgeen ik zo waardeerde aan jullie. Wat hadden wij graag je 92e verjaardag gevierd met tekeningen van de achterkleinkinderen en een fles Whisky van ons. Wat is dat jammer.
Dan komt mijn eigen verjaardag in juli, ik weet nog dat opa vorig jaar mijn laatste verjaardagkaart gaf. Met een hele mooie en bijzondere tekst erop. Wij zien sinds het overlijden van oma elke keer een vlinder, wij noemen dit de oma Ton vlinder. Wat krijg ik met mijn verjaardag een kaart met die vlinder erop. De enige vraag die in mij opkwam was : Hoe dan?? Is het een boodschap van oma? Nog een laatste kaart met een vlinder erop. Het is gek om mijn verjaardag niet af te sluiten met een eetmoment samen, ook deze traditie zetten wij voort met het gezin. De kostbare momenten, helaas nu zonder mijn opa en oma. Maar er gaan nog veel momenten voorbij waarin zij beiden worden genoemd. Wij vertellen wij elkaar verhalen halen de vaak leuke herinneringen op.
De vlinderkaart en het gemis
In oktober zag Jayson de foto met mijn oma en opa erop en vroeg aan mij wanneer komen ze nou terug, het heeft lang genoeg geduurd nu. Dus ik antwoordde, opa en oma komen niet meer terug, zij zijn dood en begraven, hierop begon hij heel hard te huilen: ‘Ik wil dat ze terugkomen’. Dit was de 2e keer, de eerste keer waren we bij het graf en wilde hij het graf open maken zodat opa Piet en oma Ton er weer uit konden komen.
Op 6 november is het oudste achterkleinkind Justin die jarig is. Zijn elfde verjaardag die zij ook helaas niet mee kunnen maken. Wel in onze gedachte maar niet in hun bijzijn. Justin gaat er weer op een andere manier mee om, staat er wel even bij stil, wel gek he dat opa Piet er nu niet bij is. Maar daarna zijn we bij het moment dat het zijn feestje is. De overgang van verdriet naar het dagelijkse leven met kinderen is heel anders. Wat het ook weer mooi maakt, maar soms als moeder (kleinkind) moet je wel eens schakelen.
Vier dagen na Justin zijn verjaardag is mijn man Keesjan jarig. Meestal vieren wij de verjaardag van hem samen met die van Justin. Of vieren we het in een klein gezelschap. Want wij houden van taart en van een gezellig moment samen zijn.
Opa met mijn zusje-Silke en Loïs
Herinneringen ophalen
Hoe dichter we bij december komen, hoe meer de herinneringen aan de spannende tijd vorig jaar weer gaan leven. Het ging vanaf half november 2024 steeds slechter met mijn opa. Opa probeerde de 100 te halen. Zijn wilskracht was enorm. Het leek alsof hoe vond dat hij zijn belofte, 100 te worden, moest en wilde nakomen. Maar zijn hart was het hier niet mee eens, die kon het niet meer aan. Ik probeerde een paar keer per week langs te gaan of te bellen vanaf het moment dat ik doorhad dat het nu wel een snel zou kunnen gaan.
De herinneringen ophalen, opa bedanken voor het feit wat voor een geweldige opa hij was. Hoe leuk hij voor de kleintjes was. Fijn zijn die gesprekken in zijn laatste levensfase geweest. Dit geeft het rouwproces een andere vorm. Als je iemand ziet die qua gezondheid achteruit gaat, iemand waar je enorm veel van houdt, dan gun je hem het einde. Hem loslaten komt ook als een opluchting. Je wilt dat iemand in goede gezondheid bij je is en blijft, maar als dat niet het geval is dan gun je ook iemand zijn rust.
Mijn opa Piet en oma Ton
… en dan is daar het einde
De woensdag voor zijn overlijden moesten mijn man en mijn vader het ziekenhuis bed weer in de woonkamer zetten. Opa zei: ‘Het is over, amen, uit’ Het laatste gesprek wat wij hebben gehad, was een gesprek waarin hij afscheid nam. Hij vroeg aan mij hoe ik erover dacht als hij zijn medicijnen niet meer in zou nemen. Ik heb hem verteld dat dit zijn eigen keuze moest zijn en dat hij de consequenties daarvan wel moest aanvaarden.
Ik koester de momenten en bewaar de herinneringen die ik aan hen heb in mijn hart. Ik zal opa en oma levend houden door veel over hen te praten en nu in dit blog het met jullie te delen.
Over de auteur en de waarde van een gedenkteken
Deze blog (en de eerdere blogs) zijn geschreven door Elkie Haasnoot, hier op de foto met echtgenoot Keesjan. Beiden zijn eigenaar van het familiebedrijf Keuzenkamp & Marcelis Gedenktekens sinds 1890 en weten dus uit eigen ervaring hoe het is om een dierbare te verliezen.
Ervaring leert dat een gedenkteken op een bijzondere plek om – iemand die ontvallen is – te kunnen bezoeken zeer waardevol is. Het kan zijn dat je het grafmonument van een overleden geliefde of vriend(in) regelmatig bezoekt.. of wellicht zo nu en dan. Desalniettemin is het vaak de wens om het netjes en mooi te houden. Elkie en Keesjan kunnen u daarbij als geen ander adviseren.