Laat ik mij begraven of laat ik mij cremeren?

Mijn persoonlijke keuze: “Ik wil begraven worden”

Ik heb altijd gezegd dat ik begraven wil worden. Carolien, Elkie en Silke weten dit. Ze weten ook waar, de rest mogen ze zelf bepalen. Ik heb ze ook nooit verteld wat voor soort grafmonument ik zelf zou uitkiezen. Regelmatig proberen, voornamelijk Carolien en Elkie, mij iets aan te wijzen en krijg ik de vraag voorgeschoteld of ik dat grafmonument of gedenkteken mooi vind.

Ik ga niet op deze vraag in. Misschien kunnen ze aan mijn gezicht iets zien, zeggen zal ik het nooit. Dat bepalen zij maar lekker zelf. Na de begrafenis gaan zij wel of niet naar de begraafplaats en naar het graf met het door hen uitgekozen gedenkteken. En als ze daar dan zijn hoop ik dat ze er een goed gevoel bij hebben.

Ik probeer in deze blog uit te vinden of ik nog van gedachte kan veranderen. Zou ik in bepaalde omstandigheden nog voor cremeren of resomeren kunnen kiezen.

Mijn eerste begrafenis en eerste crematie

Mijn eerste begrafenis was toen ik als 11 jarige mijn nichtje lopend achter de rouwauto vanuit de kerk naar de begraafplaats bracht. Deze begrafenis heeft zoveel indruk op mij gemaakt. Afscheid nemen bij het graf, de plaats waar zij begraven werd. Vanaf dat moment zal de keuze voor mij zijn bepaald. De eerste crematie die ik meemaakte, was toen ik al 40 jaar oud was. Een van mijn buren was overleden en werd in het crematorium op de begraafplaats Rhijnhof in Leiden gecremeerd. Hoe bijzonder de dienst ook was, het feit dat je in een aula afscheid neemt bij de kist waarin de overledene ligt, heeft mijn keuze voor begraven op dat moment niet doen veranderen.

Toch wil ik mij verder verdiepen in mogelijkheden van cremeren. Is in 50 jaar na de begrafenis van mijn nichtje iets veranderd? Zijn er andere rituelen waardoor cremeren een optie voor mij wordt? Of blijf ik het ritueel voor begraven en het bezoeken van het graf daarna toch als voorkeur houden? Ik wil meer weten over de geschiedenis van het begraven en cremeren in Europa en lees meerdere artikelen hierover die ik hieronder kort samenvat.

Geschiedenis van crematies, van de Bronstijd tot het Verbod

Crematies werden in Nederland al uitgevoerd in de Bronstijd. In de jaren 1500 tot 400 voor het begin van onze jaartelling. In deze tijd was het verbranden van een overledene de meest gekozen methode. Na de bronstijd kozen ook de Romeinen voor cremeren. Op een gegeven moment is deze keuze veranderd en werden er steeds meer Romeinen begraven.

In het Leidse Rijkmsmuseum van Oudheden aan het Rapenburg staan meerdere urnen uit de Romeinse tijd, die na de crematie werden gevuld met de as van de overledene, deze urnen zijn gemaakt van witmarmer uit Carrara in Italië. In onze toonzaal in Katwijk hebben wij aan de hand van foto’s een Romeinse urn in witmarmer laten namaken.

Pas veel later zag ik dat onze urn, wij hebben een rechthoekige urn, afwijkt van het voorbeeld. Deze is aan de achterkant rond gemaakt. Ondanks het feit dat Romeinen overgingen op begraven, werden de meeste doden tot in de zevende eeuw voornamelijk gecremeerd; een uitzondering daarop waren de Christenen. Naarmate meer niet Christenen zich lieten bekeren tot het Christendom verminderde het cremeren.

Van Verbod door Karel de Grote tot Kritiek op Begrafenispraktijken

Rond 785 vaardigde Karel de Grote een algemeen verbod uit op het verbranden van overledenen uit. Al snel kwam hier kritiek op. Men ging niet altijd zorgvuldig met het begraven van doden om. Hierdoor ontstonden er vaak onhygiënische praktijken (stankoverlast en de overledenen werden bijvoorbeeld niet netjes begraven).

De rijken (stinkerds) in kerken of de armen buiten de kerk, waar begraafplaatsen vaak nog binnen de bebouwde kom lagen zorgden voor discussie. Met name medici pleitten voor de ‘schone’ verbrandingsmethode. Tot de dertiende eeuw werden er dan ook nog steeds overledenen gecremeerd.

De heropleving van de crematiebeweging in Nederland

Een hele tijd daarna was het verboden. Ergens in de 19e eeuw werd er in Den Haag een vereniging opgericht die het doel had lijkverbranding, zoals zij het omschreven, mogelijk te maken. Het heeft na de oprichting nog jaren geduurd voordat cremeren in Nederland mogelijk werd. Eduard Douwes Dekker, bekend als Multatuli, wordt de eerste bekende Nederlander genoemd die zich liet cremeren.

Hij werd gecremeerd in Duitsland omdat in Nederland op dat moment geen mogelijkheden waren om een crematie te laten plaatsvinden. Het doel van de vereniging die lijkverbranding mogelijk wilde maken was een eigen crematorium te laten bouwen in Nederland. Het zoeken naar een geschikt stuk grond en de financiering van het geheel heeft na de oprichting geduurd tot 1913.

In Velsen werd crematorium Westerveld gebouwd. Dit was het eerste crematorium van Nederland. Op 1 april 1914 vond de eerste crematie plaats in het crematorium Westerveld. Cremeren was in die tijd wettelijk nog niet toegestaan. Toch volgde er geen vervolging. Cremeren werd vanaf dat moment gedoogd.

De strijd voor wettelijke gelijkstelling en huidige trends

De vereniging hoopte dat cremeren gelijk werd gesteld, volgens de wet, aan begraven. In die tijd had de kerk een stevige greep op het maatschappelijke leven. Cremeren werd niet gezien als Christelijk. De Rooms Katholieke Kerk had bij pauselijk decreet in 1886 de katholieken verboden zich te laten cremeren.

In 1963 is dit verbod opgeheven. De hervormde en gereformeerde dominees predikten begraving als enige juiste vorm van lijkbezorging. Toch had de kerk op een groot aantal mensen geen invloed en steeds meer van hen kozen voor cremeren. Vooral in de grote steden gebeurde dat.

Het tweede crematorium in Nederland kwam pas na de Tweede Wereldoorlog. In 1954 is het crematorium in Dieren geopend. Pas in 1955 komt er een wetswijziging die cremeren legaliseert. Toch is cremeren nog steeds niet gelijkgesteld aan begraven en mag je alleen met een speciaal codicil worden gecremeerd. Pas vanaf 1991 is cremeren in de wet op de lijkbezorging gelijkgesteld aan begraven.

Bijzondere urnenmonumenten uit het verleden

Ik ben in 1980 in de uitvaartbranche terechtgekomen. In die tijd was het aantal crematies in Nederland ongeveer 35% en werd 65% van de overledenen begraven. Dit getal is op dit moment eerder andersom, en in de grote steden worden nog meer mensen gecremeerd.

Door mijn interesse in natuursteen en bijzondere gedenktekens zie ik ook veel urnenmonumenten die in de jaren 30, 40 en 50 zijn gemaakt. Een van de nog oudere monumenten die erg opvallend is, is het gedenkteken, de koepel, van de familie van Oud-officier L.E. Hekmeijer. Hij overleed in 1903 en heeft zich in Duitsland laten cremeren. Het verhaal wat ik hoorde bij de koepel is dat het zijn idee was deze in Voorburg te laten plaatsen. Daar kreeg hij geen toestemming voor. De begraafplaats Oud Eik en Duinen vond het een eer dat zij de mogelijkheid hadden dit gedenkteken op de begraafplaats toe te laten. Wat zal de gemeente Voorburg spijt hebben gehad.

Het is echt een van de blikvangers van de begraafplaats in Den Haag. Het monument is ca 15 jaar geleden opgeknapt. Helaas ontbrak de eeuwige vlam op het dak van de koepel. Er staat nu een veel kleinere versie van marmercomposiet, marmerpoeder gemengd met een lijm, gegoten in een mal. De urn van rood graniet in het midden van de koepel staat daar iedere dag te pronken

Beperkingen en ruimte voor nieuwe ontwerpen

Ik ben wel eens jaloers op de steenhouwers uit de jaren 30, 40 en 50. Hoe mooi de urnenmonumenten uit die tijd zijn. Kunstwerken soms. Men kreeg van begraafplaatsen de ruimte een ontwerp te maken wat bij de overledene en de nabestaanden paste. Deze bijzondere ontwerpen zijn op veel begraafplaatsen op dit moment niet toegestaan. De toegestane afmetingen voor een urnengedenkteken zijn meestal kleiner dan in die jaren. Hierdoor zijn de ontwerpen van toen niet meer mogelijk.

Wie weet veranderd dat nog wel. Er wordt ieder jaar weer minder begraven. Hierdoor ontstaat er ruimte voor misschien weer bijzondere urnenmonumenten. Als ik met beheerders van begraafplaatsen in gesprek ga hoor ik al regelmatig dat er meer graven worden teruggegeven dan dat er worden verkocht. Dat biedt ruimte voor anders denken.

As na crematie

Van crematoria en uitvaartondernemers heb ik begrepen dat de helft van de mensen die gecremeerd worden daarna worden uitgestrooid. In Nederland moet de asbus na crematie minimaal een maand in het crematorium bewaard worden. Daarna wordt deze vrijgegeven en mag de familie met de as doen wat ze willen. Dat is niet helemaal waar. Je mag as niet overal uitstrooien. Je hebt toestemming nodig van de eigenaar van de grond. Veel begraafplaatsen hebben strooivelden, sommige crematoria hebben die ook.

Je mag as van de overledene ook mee naar huis nemen of in een urn in je eigen tuin plaatsen. Zelfs verstrooien in je tuin mag in de meeste gemeentes. Lees van te voren wel de plaatselijke verordening hierover.

In onze toonzaal in Leiden staan meer dan 150 urnen, mini-urnen, urnen van kunstenaars, waarvan iedere urn anders is. Zowel qua kleur als qua vorm. Ook hebben wij een collectie eigen ontwerpen, in natuursteen, daar opgesteld. Door de ligging van het crematorium van Rhijnhof naast onze winkel krijgen wij veel bezoekers die informeren naar de mogelijkheden. En voor degenen die iets unieks willen kunnen wij altijd samen met hen iets persoonlijks ontwerpen.

De Afweging: Het belang van een vaste gedenkplek

Is er iets wat het mogelijk maakt dit ik alsnog kies voor cremeren nadat ik mij heb verdiept in de geschiedenis en de mogelijkheden na een crematie. Nadat ik op de begraafplaats Zorgvlied in Amstelveen ben geweest heb ik hierover wel nagedacht.

Dit crematorium is een buitencrematorium en het ritueel om vanuit de aula van de begraafplaats te lopen naar de oven vind ik bijna net zo mooi als vanuit de aula of kerk op een begraafplaats naar een graf te lopen. Je neemt afscheid op een andere manier dan in de meeste crematoria in Nederland.

Toch is er een ding wat niet veranderd. De plek waar ik na een begrafenis afscheid heb genomen van mijn dierbare, daar kan ik terugkomen. Ik kan in mezelf praten, hen gedag zeggen. In de aarde wroeten, plantjes planten, bloemen neerzetten en een kaarsje aansteken. Want mijn moeder deed dat altijd als ik tentamens, examens had of als ik ging solliciteren.

Warme herinneringen aan de begrafenis van mijn ouders

Ondertussen zijn mijn ouders overleden, zie de blog van dochter Elkie: Mijn opa en oma zijn niet meer. Ik wil graag iets vertellen over het ritueel wat ik zo fijn vind en wat mij helpt met het verwerken van het verdriet na hun overlijden. Mijn ouders zijn beide vanuit de kerk begraven. Vanuit de kerk zijn we naar Rhijnhof gereden. Bij onze toonzaal aan de Haagse Schouwweg is de rouwauto met de kist van mijn vader erin gestopt en is Elkie voor de auto naar Rhijnhof gelopen. Justin haar zoon zag dat van onder de poort op de begraafplaats en is naar haar toegerend.

Samen hand in hand hebben zij voor de auto uitgelopen naar de plaats waar wij de kist op de baar hebben gezet zodat wij die naar het graf konden brengen. Dit is zo’n moment wat het voor mij zo mooi maakt. Dit kan ook als je naar het crematorium loopt. Nadat de kist op de baar was gezet hebben wij deze naar het graf gebracht. Afgesproken was wie dat zouden doen. Spontaan gingen onze jongste kleinkinderen erbij lopen en hielpen mee de kist van opa Piet naar het graf te brengen.

Onder het lopen zei Loïs: “leuk he Jays (Jayson) “ Weer zo’n moment wat me bij blijft en enorm dierbaar is. Op het graf hebben wij vuurwerk afgestoken, de dag erna was het oudjaar. De kleinkinderen hadden sterretjes. Dit maakt, dat ik mij wil laten begraven. Ondanks het verdriet, hele mooie warme herinneringen. Deze herinneringen had ik bij een crematie nooit gehad.

Tijdens de begrafenis van mijn vader zijn er foto’s gemaakt waar mijn kleinkinderen opstaan. Kleinzoon Jayson zie je niet bij het lopen naar het graf, hij liep naast dochter Elkie.