Sinds het overlijden van mijn oma ben ik hier zelf ook actief mee bezig. Mijn opa en oma hebben samen een gedenkteken uitgezocht met ruimte voor beplanting. Als je benieuwd bent hoe zij tot die keuze kwamen, lees dan mijn blog: ‘Mijn opa en oma zijn niet meer’.
Hoe kun je het grafmonument van je dierbaren onderhouden?
onderhoud grafmonument Belgisch-Hardsteen voor na-restauratie Keuzenkamp Marcelis Katwijk
Vanaf het moment dat het monument werd geplaatst, heb ik – in overleg met mijn opa – plantjes en boompjes geplant. Ik koos voor een paar groenblijvende coniferen, siergrassen die in het voorjaar witte bloemetjes geven (officieel: Armeria Maritima ‘Alba’), en winterharde paarse heideplantjes, genaamd Erica.
Welke soort Erica weet ik niet meer, want online vond ik talloze varianten. In de winter plantte ik violen, in de zomer kocht ik bij onze buren in Leiden bij Datura wat er beschikbaar was.
Ik ontdekte al snel dat coniferen leuk zijn bij het planten, maar erg snel groeien – in de hoogte én breedte. Het zag er mooi uit, maar achteraf was het geen verstandige keuze.
Mijn opa vond het prima, maar mijn vader waarschuwde dat coniferen na een paar jaar echte bomen worden. De wortels groeien net zo groot als de boom zelf en zouden de betonnen fundering kunnen aantasten. Gelukkig hadden mijn partner Keesjan en ik plek in onze tuin, en daar vonden de coniferen een goede nieuwe plek.
Met kerst versierde ik samen met mijn twee kinderen en nichtje het graf met kerststukjes, lampjes, hartjes op prikkers en zelfs beeldjes – alles wat ik kon vinden. Het werd een echt ‘opa en oma graf’. Opa genoot van de foto’s die ik hem stuurde. Mijn vader en zijn zus hadden er commentaar op, maar opa zei altijd: “Elkie doet precies wat ik wil, jullie hebben er niets over te zeggen.” En zo is het ook.
In januari ruimde ik alles op en zocht ik naar kleurrijke plantjes, want hoe bonter het graf, hoe mooier opa het vond. Ik weet zeker dat oma het ook prachtig had gevonden.
Het monument is van gezoet graniet, met twee hartjes. De bewerking is mat, wat onderhoudsvriendelijk is. Drie tot vier keer per jaar maak ik het schoon met een vochtige katoenen doek, water en een beetje zeep van Moeller Chemie – een Duits bedrijf gespecialiseerd in onderhoudsproducten voor natuursteen. Het schoonmaken duurt maar 5 à 10 minuten. Vogelpoep en bladeren haal ik tussendoor meteen weg.
Een mooi voorbeeld van het resultaat van een renovatie van een zgn. Halmstad monument (links is voor, rechts is na de renovatie)
onderhoud-grafsteen-Verde Spluga ruwe steen restauratie restauratie Keuzenkamp Marcelis Katwijk
Na opa’s overlijden plaatsten we een dekplaat over een deel van het graf, met nog 35 cm over voor beplanting. Ik wissel nu vaker af en zorg dat de planten laag blijven. Uitgebloeide bloemetjes knip ik weg voor nieuwe groei. Mijn tante kocht een vaas met kunstbloemen, zodat er altijd een fleurig boeket staat. Er stond ook een lantaarn met een kaars die een half jaar brandt. Op bijzondere dagen vroeg opa altijd: “Elkie, je hebt toch van die kaarsen die drie of zes dagen branden?” Inmiddels staat er een lantaarn op zonne-energie, die ’s avonds aangaat en op sommige ochtenden nog brandt.
Het geeft mij voldoening dat het grafmonument er altijd verzorgd bijligt. Door de materiaalkeuze is het onderhoud makkelijk. Graniet is veel eenvoudiger te reinigen dan bijvoorbeeld witmarmer uit Carrara (Italië), dat kalkhoudend en zachter is. Het is gevoelig voor zuren, zoals azijn of citroen.
Gebruik je zure schoonmaakmiddelen, dan trekt vuil sneller opnieuw aan. Ook chloor kan het marmer aantasten en een gele waas veroorzaken. In de jaren 70 en 80 werd witmarmer veel gebruikt. Bij het bijplaatsen van tekst zien we vaak hoe goed het is onderhouden. Inscripties werden toen vaak gefreesd, zo’n 5–6 mm diep. Bij restauratie verwijderen we een dun laagje steen, maar dat kan natuurlijk niet eindeloos.
Ook kiezelvullingen of Carrara-grind worden vuil. Ondanks de fundering groeit er vaak onkruid tussen. Deze vullingen zijn bij tuincentra te koop, meestal in zakken van 20 kg. Voor een graf heb je tussen de 60 en 120 kg nodig, afhankelijk van de grootte. Regelmatig krijgen we ook verzoeken om schelpen aan te brengen, die we uit Katwijk halen. Let bij beplanting op dat bloemen geen kleurstoffen afgeven op marmer, die blijvende vlekken veroorzaken.
Carraramarmer en Belgisch hardsteen restauratie Keuzenkamp Marcelis Katwijk
Aan de kust speelt het zout in de lucht ook een rol. Het tast marmer aan en zorgt voor een ruw oppervlak (‘versuikering’), waardoor vuil zich sneller hecht. Inscripties kunnen opnieuw gelakt worden. Tot halverwege de jaren 90 gebruikten we loodlakken; tegenwoordig zijn alle lakken op waterbasis.
Wil je dit zelf doen, koop dan kwaliteitsverf bij een speciaalzaak. Maak de letters goed schoon en vetvrij. Wrijf de steen (niet de letters) in met een halve rauwe ui voor een filmlaag. Verf voorzichtig met een penseel en werk eventuele uitschieters weg met schuurpapier (korrel 60 en 120) of handschuurschijven met carborundum. Doe dit nat om krassen te voorkomen.
Naast Carrara marmer bestaan er ook andere kalkhoudende steensoorten, zoals Belgisch hardsteen (dat in de volksmond vaak als ‘betonsteen’ wordt omschreven), Travertin en Franse kalkstenen zoals Vaurion, Massangis en Euville. Uit Italië komt onder andere Botticino. De Oorlogsgravenstichting gebruikt Vaurion en Botticino voor gedenkstenen van oorlogsslachtoffers. De onderhouds- en lakmethode is hetzelfde als bij Carrara marmer.
Een grafmonument kan mooi, persoonlijk en goed onderhouden blijven met de juiste keuzes in materiaal, beplanting en verzorging.
Grafmonument met Diabas en Travertin, voor en na de restauratie
De laatste jaren leveren wij ook veel ruwe steensoorten zoals zwerfkeien, ruwe leistenen, kwartsieten of ruwe granieten. Deze houden na regen langer vocht vast en trekken sneller alg aan. Zolang de inscripties goed leesbaar blijven, wordt dat vaak niet als probleem gezien. Gebruik bij het schoonmaken een harde borstel en natuursteenzeep zonder zuren. Is er een gelakte inscriptie, dan kan die opnieuw worden gelakt, maar wees extra voorzichtig: lak die buiten de verdiepte letters komt, krijg je niet meer weg. Gebruik een goed penseel en werk nauwkeurig.
Bij ruwe stenen wordt het middenvak vaak beplant met siergrassen, heide of sedum. Een andere mooie optie is maagdenpalm: een kruipplant met witte of paarse bloemetjes in het voorjaar. Tijdens het hete voorjaar van 2023 overleefden veel planten het niet, maar de maagdenpalm bleef mooi.
Heb je na het lezen van mijn verhaal nog vragen? Neem gerust contact met ons op!
— x —
elkie en keesjan haasnoot
Deze blog (en de eerste blog ‘Mijn opa en oma zijn niet meer) is geschreven door Elkie Haasnoot, hier op de foto met echtgenoot Keesjan. Beiden zijn eigenaar van Keuzenkamp & Marcelis en weten dus uit eigen ervaring hoe het is om een dierbare te verliezen.
Ervaring leert dat een gedenkteken op een bijzondere plek om – iemand die ontvallen is – te kunnen bezoeken zeer waardevol is. Het kan zijn dat je het grafmonument van een overleden geliefde of vriend(in) regelmatig bezoekt.. of wellicht zo nu en dan. Desalniettemin is het vaak de wens om het netjes en mooi te houden. Elkie en Keesjan kunnen u daarbij als geen ander adviseren.