Nationale historie op de begraafplaats Oud Eik en Duinen in Den Haag

Kapel van Eikenduinen

Deze op het katholieke geloof geïnspireerde kapel kreeg ook te maken met de Reformatie. (De Reformatie is de splitsing rond 1517 binnen het westerse christendom, dat ingezet werd door Maarten Luther. Hij klaagde over het machtsmisbruik van de geestelijken binnen de Rooms-Katholieke Kerk.) De Watergeuzen die vanuit Den Briel (nu Brielle) noordwaarts trokken probeerden de katholieke Spanjaarden onder leiding van de Hertog van Alva te verdrijven.

Van 1566 tot 1574 zijn er bij de kapel van Eik en Duinen vernielingen aangericht. Het beloofde voor de kapel niet veel goeds. Een aantal jaren later is het grootste deel van de kapel afgebroken. Ook begraven was op Eik en Duinen niet meer toegestaan. Ergens in het midden van de 17e eeuw is er, misschien door een pestuitbraak, weer toestemming gegeven de begraafplaats opnieuw in gebruik te nemen.

Bijzonder hardsteen

Met mijn rug naar de ruïne zie ik 4 of 5 monumenten die meteen mijn aandacht trekken. Het eerste is van de familie Banck, een Belgisch hardstenen zerk schuin geplaatst op plinten, ook van Belgisch hardsteen, daarachter een grote Belgisch hardstenen sokkel met daarop een Diabas sokkel. Op deze Diabas sokkel staat een grote Bronzen vaas. Een aantal jaar geleden heb ik op verzoek van een collega-bedrijf samen met hen deze vaas vastgezet nadat er een poging was ondernomen deze mee te nemen.

Dit lukte niet want de vaas is zo ontzettend zwaar dat deze zonder wagen niet te vervoeren is. Het was ook een hele onderneming om de vaas weer op zijn plaats te krijgen en opnieuw vast te zetten. Door de jaren heen is het brons groen geworden, gepatineerd. Door de grote hoeveelheid koper die in brons zit gebeurt dat. Het Nederlandse bedrijf Sillen & Co in Swalmen heeft mij ooit verteld dat het brons wat zij gieten voor bijna 90% uit koper bestaat. Verder zit er in brons ook nog tin, zink en verschillende andere metalen.

Bij Keuzenkamp stralen wij vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw. Op een rubber werden de letters getekend, gesneden en op de steen geplakt. Daarna werden de gesneden letters en tekens eruit gepeuterd. De rest van de steen waar geen rubber zat werd afgeplakt zodat het straalgrid, aluminium oxide, niet de rest van de steen beschadigde. Wij gebruikten tot de 1e helft van de jaren 90 alleen kapitalen (hoofdletters). Na het stralen werden de letters/tekens gelakt. Of bladgoud verguld. Het is opvallend dat de tekst in het kruis is aangebracht in zowel kapitalen als onderkast. Hoofdletters in combinatie met kleine letters. Ik werk vanaf 1980 in deze branche en vanaf 1988 ben ik bij Keuzenkamp gaan werken. Daar hadden wij in die tijd stansletters. In 1990 is Keuzenkamp gaan werken met een computer met daaraan een snijmachine gekoppeld. Wij hadden in die jaren maar 3 of 4 lettertypes en dat waren allemaal kapitalen. Voor een lettertype betaalde je in die tijd 10.000 gulden. (4.500 euro) Door de hoge kosten kon je vaak niet meer lettertypes permitteren. De ornamenten zoals rozen of een kruisje wat in de steen gestraald moest worden werden nog steeds met de hand getekend. Tegenwoordig hebben wij de mogelijkheid meer dan 40.000 lettertypes aan te bieden. Zo kan bijna iedereen die een eigen lettertype heeft deze ook kiezen voor de inscriptie in de grafsteen. Sommige lettertypes zijn nog niet ontworpen in een te snijden letter. Dan hebben wij de mogelijkheid deze met de computer na te tekenen.

J.C. Ryk, Minister onder Koning Willem II

Ik draai me om naar het monument van J.C. Rijk, op de grafsteen staat J.C. Ryk, Minister van Koloniën van 1842 – 1848. Ten tijde van Koning Willem II. In het Nieuw Nederlandsch Biografisch woordenboek, deel 4 van P.J. Blok en J.C. Molhuysen uit 1918 lees ik dat hij Minister van Marine is geweest en een strijd heeft moeten voeren om zijn begroting, meerdere jaren, door het kabinet, na bezuinigingen waar hij niet achter stond, goedgekeurd te krijgen. Hij had willen aftreden schrijven zij maar de Koning verzocht hem aan te blijven. Al was hij niet ingenomen met zijn benoeming, hij zag het als plicht deze te aanvaarden. Uiteindelijk is hij in 1849 op zijn verzoek uit het ministerschap ontheven. Op 2 mei 1854 overleed hij aan een beroerte. 4 van zijn 9 kinderen waren op dat moment nog in leven. Als je gelegenheid hebt ga het gedenkteken bekijken. Erasmus vertelde me dat het een Stedelijk monument is. Nu maar hopen dat het stadsbestuur van Den Haag het belangrijk vindt met zijn geschiedenis om te gaan en er voor te zorgen dat het grafmonument behouden en onderhouden blijft. Zo mooi vind ik het. Kolossaal en protserig. In het monument staat een witmarmeren uit Carrara Borstbeeld van J.C. Rijk, geschonken door de Vrijmetselarij, waar hij lid van was. Frans Doncker is de ontwerper van dit monument.

Het grootste deel van dit monument bestaat uit Belgisch hardsteen, het materiaal komt uit een groeve in België. In de buurt van Luik. Belgisch hardsteen doet zijn naam geen eer aan, het is geen hard materiaal maar onder de steensoorten een zacht materiaal. Een kalkhoudende steensoort. Het is grijs gekleurd door de tijd. Ooit was het lichtblauw maar het kalk in de steen zorgt, als het materiaal buiten wordt geplaatst, voor de verkleuring.

Muschelkalksteen gedenkteken

Ik kom niet veel verder als ik het volgende monument zie waar ik graag iets over wil schrijven. Erasmus weet veel over de begraafplaats en de graven die er zijn. Wie er in liggen. Wie het zijn, waren het destijds bekende Nederlanders. Het is een bruingrauwe Muschelkalksteen gedenkteken, van ik schat 5 bij 5 meter. Met een dikke rand met in het midden een huisje van zeker 2,5 meter hoog, ca 1.20×1.20 meter doorsnee. De vindplaats van dit materiaal is Zuid-Duitsland en het gesteente is ongeveer 200 miljoen jaar oud. In het gedenkteken is een bronzen hekwerk geplaatst. Het monument is aan onderhoud toe. Of er nog nabestaanden van de overledenen zijn weet ik niet. Of er nog familie is die het onderhoud kan uitvoeren weet ik ook niet maar ik hoop daar wel op. Het zou jammer zijn als zo’n bijzonder gedenkteken niet blijft bestaan en onze kinderen, kleinkinderen en generaties daarna er niet meer van kunnen genieten. Oud Eik en Duinen is veel meer dan een begraafplaats. Ik ben vanaf de ruïne 25 meter verder gelopen en heb al zoveel moois gezien. Het is een monumenten park met ook nog eens prachtige bomen en struiken. Al heb ik meer oog voor de monumenten dan voor al het groen wat er staat.

Moeskops, wereldkampioen baanrennen

Ik heb voorwerk gedaan voordat ik de afspraak met Erasmus maakte en wil een aantal monumenten van bekende mensen heel graag zien. Als eerste het gedenkteken van Piet Moeskops, een Balmoral zerk met bronzen opschrift, met een staande steen met 2 bronzen plaquettes waar op vol trots is geschreven in bronzen opschrift: Champion du Monde. Allemaal in grote hoofdletters op de staande steen gemonteerd. Hij werd in de jaren 20 van de vorige eeuw vijf keer wereldkampioen baanrennen, in 1921 in Kopenhagen, in 1922 in Parijs, 1923 in Zurich, 1924 in Parijs en in 1926 in Milaan. Ik heb zijn dochter, die in een ander graf op de begraafplaats Oud Eik en Duinen ligt begraven, in 2014 ontmoet. Toen hadden wij onze toonzaal aan de Loosduinseweg nog. En ben samen naar haar eigen gedenkteken gaan kijken en wij zijn toen ook langs het monument van haar vader gelopen. Vol trots vertelde ze over zijn overwinningen. Ik zie ons nog staan bij het monument waar ik te horen kreeg hoe geweldig hij was en hij kon fietsen, hoe durf ik het fietsen te noemen, baanrennen was het. Ze is in 2024 overleden bijna 100 jaar oud.

Vadertje Drees

Natuurlijk wil ik naar het gedenkteken van Willem Drees, ‘Vadertje Drees’ Hij bracht in 1947 als minister van Sociale Zaken de Noodwet Ouderdomsvoorziening tot stand, de voorloper van de AOW. Hij was daarna nog 10 jaar premier van Nederland en hij overleed in 1988. Hij was een sober levende altijd eenvoudig gebleven man. Dit blijkt ook uit de keuze voor het gedenkteken, een Impala zerk, liggende steen, geen franjes, recht toe recht aan. Op de zerk is een aluminium zilverkleurig geanodiseerd opschrift gemonteerd. Alleen zijn naam, geboorte- en overlijdensdatum zijn op deze zerk vermeld. Impala, African Bleu, in België Jasberg, is een zwart/ grijs gemêleerde steensoort, een Gabbro, die gewonnen wordt in Zuid Afrika. Dit materiaal is qua onderhoud en duurzaamheid vergelijkbaar met graniet. De liggende steen is qua vorm erg klassiek.

Hendrik Willem Mesdag

Een ander eenvoudig grafmonument is de Belgisch hardstenen zerk van Hendrik Willem Mesdag, in dit graf ligt hij samen met zijn echtgenote Sientje van Houten. Mesdag is vooral bekend geworden van het Panorama, een vergezicht op Scheveningen, gezien vanaf de Seinpostduin in 1880. Het oppervlakte van het panorama is 1680 m2. Hij werkte aan dit project samen met zijn vrouw Sientje Mesdag – van Houten, Bernard (B.J.) Blommers, Théophile de Bock en George Hendrik Breitner. Op de zware Belgisch hardstenen zerk staat alleen een met de hand gehakte inscriptie in reliëf in kapitalen MESDAG, daaromheen is een vlak geprikt waardoor de naam MESDAG nog beter tot zijn recht komt. De letters zijn zwart gedopt. De zwarte verf is aangebracht met een wijnkurk en een doekje eromheen, dit heet doppen. Het Panorama en de eenvoudige zerk is een wereld van verschil. Maar eenvoud siert. In het graf ligt ook hun zoontje die op 8 jarige leeftijd is overleden en de broer van Sientje, Samuel van Houten. De man van het Kinderwetje van Van Houten uit 1874, officiële naam: Wet Houdende Maatregelen tot het Tegengaan van Overmatigen Arbeid en Verwaarlozing van Kinderen. Deze wet verbood werkgevers kinderen jonger dan 12 jaar in fabrieken en werkplaatsen te laten werken.

B.J. Blommers

Een van de schilders die aan het panorama heeft meegewerkt is Bernard Johannes Blommers, ook hij ligt begraven op de begraafplaats Oud Eik en Duinen. Hij ligt niet onder een eenvoudig grafmonument maar onder een prachtig gedenkteken. Het monument voor kunstschilder B.J. Blommers (1914), die o.a. het vissers- en strandleven in Scheveningen schilderde, ademt volop romantiek. Een treurende nettenboetster staat naast de hoge staande steen met Blommers portret en met een schilderspalet met penselen waar op het gedenkteken ook nog te lezen valt: ‘Mijn oog is rood gekreten/ van tranen uitgebeten/ in deze jammerklacht.’ Ik leerde hem kennen op het moment dat wij in het Katwijks museum hoorden dat hij in Katwijk heeft gewoond en veel aan het strand in Katwijk heeft geschilderd (zie ook deze blog). Het witmarmeren gedenkteken, het materiaal uit Carrara in Italië, heeft wel onderhoud nodig. Ook andere onderdelen van het gedenkteken hebben zorg nodig. Het is te hopen dat Monuta, eigenaar van de begraafplaats middelen weet aan te boren zodat het gedenkteken in ere kan worden hersteld. Een van de grootste schilders van de Haagse school verdient dat.

Deze blog is geschreven door Twan Marcelis, oud eigenaar van Keuzenkamp & Marcelis Gedenktekens. De eerdere blogs zijn  geschreven door Elkie Haasnoot zijn dochter die nu het bedrijf leidt samen met Keesjan, haar echtgenoot. Twan is samen met zijn Carolien nog steeds betrokken bij het familiebedrijf.

Ervaring leert dat een gedenkteken op een bijzondere plek om – iemand die ontvallen is – te kunnen bezoeken zeer waardevol is. Het kan zijn dat je het grafmonument van een overleden geliefde of vriend(in) regelmatig bezoekt.. of wellicht zo nu en dan. Desalniettemin is het vaak de wens om het netjes en mooi te houden. Twan kan u daarbij als geen ander adviseren.